20.000 leguas de viaxe baixo os mares (LXXXVIII).

E conteille o que os últimos traballos de Dumont d'Urville deran a coñecer, e que moi sucintamente resumido é o que segue.
A Pérousse e o seu segundo, o capitán de Langle, foron enviados por Luís XIV, en 1785, nunha viaxe de circunnavegación a bordo das corvetas Boussole e Astrolabe, que nunca máis reaparecerían. En 1791, o goberno francés, inquieto pola sorte das dúas corvetas armou dous grandes navíos, Récherche e Esperance, que partiron de Brest o 28 de setembro, baixo o mando de Bruni d'Entrecasteaux. Dous meses despois, sóubose pola declaración dun tal Bowen, capitán do Albermale, que se viran restos dos buques naufragados nas costas da Nova Xeorxia. Pero ignorando D'Entrecasteaux tal comunicación, bastante incerta, por outra banda, dirixiuse cara ás illas do Almirantazgo, designadas nun informe do capitán Hunter como escenario do naufraxio de Pérousse.
Vas foron as súas procuras. A Esperance e a Récherche pasaron mesmo ante Vanikoro sen deterse. Foi unha viaxe moi desgraciada, pois custou a vida a D'Entrecasteaux, a dous dos seus oficiais e a varios mariñeiros da súa tripulación. Sería un vello navegante do Pacífico, o capitán Dillon, o primeiro que atopase pegadas indiscutibles dos náufragos. O 15 de maio de 1824, ao pasar co seu navío, o Saint-Patrick, preto da illa de Tikopia, unha das Novas Hébridas, un indíxena que se achegou en piragua vendeulle a empuñadura de prata dunha espada na que aparecían uns caracteres gravados con buril. O indíxena afirmou que seis anos antes, durante unha estancia en Vanikoro, vira a dous europeos, pertencentes ás tripulacións duns barcos que naufragaran había longos anos nos arrecifes da illa.
Dillon adiviñou que se trataba dos barcos da Pérousse, cuxa desaparición conmovera ao mundo enteiro. Quixo ir a Vanikoro, onde, segundo o indíxena, había numerosos restos do naufraxio, pero os ventos e as correntes impedíronllo. Dillon regresou a Calcuta, onde conseguiu interesar no seu descubrimento á Sociedade Asiática e á Compañía de Indias, que puxeron á súa disposicion un navío, ao que el deu o nome de Récherche, co que se fixo á mar o 23 de xaneiro de 1827, acompañado por un axente francés. A nova Récherche, tras tocar en distintos puntos do Pacífico, fondeou ante Vanikoro o 7 de xullo de 1827, na mesma rada de Vanu na que se achaba o Nautílus nese momento. Alí puido recoller numerosos restos do naufraxio, utensilios de ferro, áncoras, estrobos de poleas, canóns, un obús do dezaoito, restos de instrumentos de astronomía, un anaco do coronamiento e unha campá de bronce coa inscrición: «Bazin fíxome», marca da fundición do arsenal de Brest cara a 1785. A dúbida xa non era posible.
Estivo Dillon completando as súas investigacións no lugar do naufraxio até o mes de outubro. Logo, partiu de Vanikoro, dirixiuse cara a Nova Zelandia e chegou a Calcuta o 7 de abril de 1828. Viaxou despois a Francia, onde foi acollido con moita simpatía por Carlos X. Pero mentres tanto, ignorante Dumont d'Urville dos achados de Dillon, partira para buscar noutro lugar o escenario de naufraxio. E, en efecto, sóubose por un baleeiro que unhas medallas e unha cruz de San Luís achábanse entre as mans dos salvaxes da Luisiada e da Nova Caledonia.
Dumont d'Urville fíxose, pois, á mar, ao mando do Astrolabe, e dous meses despois que Dillon abandonase Vanikoro fondeaba ante Hobart Town. Foi alí onde se decatou dos achados de Dillon e onde soubo, ademais, que un tal James Hobbs, segundo do Union, de Calcuta, desembarcara nunha illa, situada a 80 18' de latitude Sur e 1560 30'de lonxitude Este, e visto aos indíxenas da mesma servirse dunhas barras de ferro e de teas vermellas. Bastante perplexo e dubidando de se dar crédito a estes relatos, comunicados por xornais pouco dignos de confianza, Dumont d'Urvifie decidiuse, con todo, a seguir os pasos de Dillon.
O 10 de febreiro de 1828, Dumont d'Urville presentouse en Tikopia, onde tomou por guía e intérprete a un desertor establecido nesa illa, e de alí dirixiuse a Vanikoro, as costas da cal avistou o 12 de febreiro. Estivo a bordear os seus arrecifes até o 14, e tan só o 20 puido fondear alén da barreira, na rada de Vanu. O día 23, varios dos seus oficiais deron a volta á illa e volveron con algúns restos de escasa importancia. Os indíxenas, aténdose a unha actitude negativa e evasiva, rexeitaban conducirlles ao lugar do naufraxio. Esa sospeitosa conduta induciulles a crer que os indíxenas maltrataran aos náufragos e que temían que Dumont d'Urville chegase para vingar á Pérousse e ás súas infortunados compañeiros. Con todo, uns días máis tarde, o 26, estimulados por algúns agasallos e comprendendo que non tiñan que temer ningunha represalia, conduciron ao lugartenente de Dumont, Jasquinot, ao lugar do naufraxio.
Alí, a tres ou catro brazas de auga e entre os arrecifes de Pacú e de Vanu xacían áncoras, canóns e pezas de ferro fundido e de chumbo, incrustados nas concrecións calcáreas. O Astrolabe enviou ao lugar a súa chalupa e a súa baleeira. Non sen gran traballo, as súas tripulacións conseguiron retirar un áncora que pesaba mil oitocentas libras, un canón do oito de fundicion, unha peza de chumbo e dous canoncitos de cobre. O interrogatorio a que someteu Dumont d'Urville aos indíxenas reveloulle que A Pérousse, tras a perda dos seus dous barcos nos arrecifes da illa, construíra un máis pequeno, que se perdería á súa vez. Onde? Ignorábase.
O capitán do Astrolabe fixo erixir baixo un manglar un cenotafio á memoria do soado navegante e dos seus compañeiros. Era unha simple pirámide cuadrangular asentada sobre un basamento de corais, da que excluíu todo obxecto metálico que puidese excitar a cobiza dos indíxenas.